Dnia 27 grudnia 2020 r. w roku 20. rocznicy śmierci Tamary Sołoniewicz (1938 – 2000) otwarta została wystawa pt.: „Kresowa Ballada 1935 plan filmowy w obiektywie Pawła Karpiuka”. Z uwagi na sytuację epidemiologiczną otwarcie odbyło się w ograniczonym składzie z udziałem organizatorów i mediów. W spotkaniu uczestniczyli: wójt Gminy Narewka pan Jarosław Gołubowski, dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury pan Marcin Siekierko autor zdjęć pan Paweł Karpiuk oraz TVP Białystok, Radio Racja i Radio Białystok. Niespodzianką był przyjazd pani Niny i Piotra Nesterowiczów, siostry i syna Mikołaja Nesterowicza operatora kamery z Orli.

W połowie lat 80-tych został zrealizowany film fabularny pt. „Kresowa Ballada 1935” w reżyserii pochodzącej z Narewki Tamary Sołoniewicz (1938-2000). Film ma wyraźny charakter etnograficzny, i pod pretekstem historii miłosnej ukazuje folklor oraz obyczaje polskiej mniejszości białoruskiej w przedwojennej białostockiej wsi. W obrazie wystąpili naturszczycy – mieszkańcy Podlasia z Bielska Podlaskiego, Hajnówki, Narewki, Stoczka, Siemianówki, Mieleszek oraz z okolic Gródka i Michałowa. Fabułę stanowi opowieść o perypetiach ubogiej dziewczyny i chłopca z zamożnej rodziny.

Historia prezentowanych fotografii wykonanych przez dziewiętnastoletniego wówczas Pawła Karpiuka z Narewki jest niezwykła, ponieważ negatywy przez 35 lat leżały
zapomniane na strychu rodzinnego domu. Dopiero po wielu latach jego brat Piotr Karpiuk odkrył ponad 200 czarno-białych negatywów, na których rozpoznał postać reżyser Tamary Sołoniewicz. Okazało się, że są to tzw. werki z realizacji filmu „Kresowa Ballada 1935”, która odbywała się m.in. w Narewce oraz okolicy. Jednak gdyby nie seria takich przypadkowych zdarzeń, nie mielibyśmy dziś możliwości zobaczenia zapomnianych fotografii, które stanowią nie tylko unikatową dokumentację z planu samego filmu, ale też zapis etnograficznego odwzorowania rzeczywistości kresów wschodnich w latach 30-tych. Dzięki braciom Karpiuk negatywy trafiły do Galerii im. Tamary Sołoniewicz. Dzięki temu udało się zainteresować tym niezwykłym odkryciem Dom Kultury oraz Urząd Gminy Narewka. Możemy więc przedstawić materiał ukazujący młodzieńcze spojrzenie autora fotografii na proces realizacji zdjęć filmowych, za które odpowiadał wybitny operator filmowy – Mikołaj Nesterowicz.

Ekspozycja podzielona jest na dwie części: tematem pierwszej jest realizacja filmu, a drugiej jego tło kulturowe. W pierwszej części przedstawiamy kulisy pracy ekipy podczas zdjęć filmowych. Reżyser Tamara Sołoniewicz zawsze bardzo angażowała się w pracę bezpośrednio z aktorami poświęcając im wiele uwagi Tamara pojawia się na każdym etapie pracy, widzimy ją za kamerą, z aktorami, rozmawiającą z ludźmi czy zwyczajnie odpoczywającą ze wszystkimi na trawie. W części drugiej koncentrujemy się na aspekcie etnograficznym uwarunkowanym historią opowiadaną w filmie. Widać tu z kolei dbałość o odwzorowanie szczegółów związanych zarówno z kostiumami, na które składały się rozmaite stroje ludowe, a także rzetelne odtworzenie obyczajów i scenografii. Gwara oraz śpiew, obrzędy i prace w polu, a także strój ludowy oraz wyposażenie i wystrój wnętrz chat – w tym tak szczególne miejsca jak np. „święty kąt”. Każda scena obyczajowa jest autentyczną rekonstrukcją, którą odegrali naturszczycy – często pamiętający swą przedwojenną młodość – stąd prawdziwa siła przekazu rzeczywistości. Szczególnie widać to w scenach wokół stołu, który pojawia się wielokrotnie służąc nie tylko codziennym, wspólnym posiłkom lecz również będąc miejscem finalizacji ważnych spraw. Charakterystyczne są sceny żniw z pierepiołką, sianokosów, wykopków, czy żydowskiego handlu ulicznego. Inne sceny ukazują pieczenie chleba, bielenie płótna nad rzeką, swaty, wesele a także rzucanie złego uroku oraz „zamowy”. Życie bohaterów splecione jest z ich wiarą prawosławną, która w sposób naturalny przenika się z innymi wyznaniami np. w scenie wspólnej modlitwy katolickiej – upamiętniającej rocznicę powstania styczniowego.

Na wystawie wyeksponowano 30 fotografii formatu 100 x 70 i 70 x 50 cm, ponadto dwie tablice z portretami, w sumie 42. fotografie na 32. wydrukach. Wielomiesięczne przygotowania polegały na selekcji zdjęć, ustaleniu scenariusza oraz graficznym opracowaniu: praca nad retuszem, oraz przygotowanie ekspozycji fotografii wielkoformatowych do druku. Fotografie stanowią unikatową dokumentację z planu samego filmu, jak również są zapisem etnograficznego odwzorowania rzeczywistości kresów wschodnich w latach 30-tych. Styl filmowy Tamary Sołoniewicz określany mianem „białostockiej szkoły reportażu” polegał na połączeniu realizmu z „mistycyzmem podlaskim”. Powyższa konsolidacja pozwoliła reżyserce utrwalić zarówno w „Balladzie Kresowej 1935” oraz w kolejnych jej filmach, odchodzący w niepamięć świat podlaskich ludzi. Wystawa ma ważne znaczenie dla historii filmu dokumentalnego, dokumentacji etnograficznej, promuje wielokulturowe Podlasie.

Organizatorzy: Galeria im. Tamary Sołoniewicz, Gminny Ośrodek Kultury i Urząd Gminy w Narewce. Całość przedsięwzięcia sfinansował GOK Narewka.

Kurator wystawy: Katarzyna Bielawska

Patronat medialny: TVP Białystok, Radio Racja i Gazeta Niwa.

Podziękowania:

Galeria im. Tamary Sołoniewicz dziękuje za pomoc i życzliwość w zrealizowaniu wystawy, następującym osobom:

Paweł Karpiuk z Narewki – autor zdjęć, który 35 lat temu utrwalił pracę na planie filmowym „Kresowej Ballady 1935”

Piotr Karpiuk – odnalazł po 35 latach ponad 200 negatywów z wyżej wymienionego planu filmowego oraz dostrzegł na nich Tamarę Sołoniewicz i dostarczył materiały do Galerii Narewka

Gminny Ośrodek Kultury w Narewce - dyrektor pan Marcin Siekierko – sfinansowanie wystawy

Urząd Gminy Narewka – podziękowania kierujemy do wójtów pana Jarosława Gołubowskiego i jego zastępcy pana Łukasza Zasima, którzy wzięli pod opiekę całe przedsięwzięcie zabiegając o jego sfinalizowanie.

Pracownia Graficzna labeda.design – opieka graficzna, praca nad retuszem, oraz przygotowanie ekspozycji fotografii wielkoformatowych do druku.

Patronat medialny: TVP Białystok, Radio Racja i Gazeta Niwa. Dziękujemy również Radiu Białystok, któremu przez cały rok udzielaliśmy wielu wywiadów na temat Tamary Sołoniewicz.

Wszystkim pracownikom GOK-u i wolontariuszom za pomoc przy instalacji wystawy oraz wszystkim tym, którzy wspierali dobrym słowem podczas całego okresu pracy nad wystawą.

Fot. z relacji otwarcia wystawy: Paulina Wasiluk i Galeria Narewka

Dodatkowe informacje:

Otwarcie wystawy:

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=744585339486818&id=357699228175433

Plakat:

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=738859783392707&id=357699228175433

Relacja online z otwarcia:

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=744594359485916&id=357699228175433

Link do filmu "Kresowa Ballada 1935": https://www.youtube.com/watch?v=uSPGq4o5Jss